خیانت در امانت
مهدیه مهری - کارآموز وکالت
دانستنی های خیانت در امانت چیست...؟ آیا عناصر و شروط لازم برای تحقق بزه خیانت در امانت را می دانید؟ آیا مایل به کسب اطلاعات لازم در خصوص ماهیت حقوقی جرم خیانت در امانت و مجازات آن می باشید؟
موضوع جرم خیانت در امانت در آیات متعدّد و احادیث و روایات مختلف مورد نکوهش قرار گرفته است و حتی آیاتی از کلام الله مجید در این خصوص صراحت دارد همچون در آیه 58 سوره نساء می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها»، « خداوند مردم را به رسانیدن امانات به اهل آن امر نموده است» و آیه 27 از سوره انفال در مورد جرم خیانت در امانت می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِکُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ»، «ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید به خداوند و فرستاده ی او خیانت مکنید و به امانتهای یکدیگر نیز خیانت نورزید در حالی که از زشتی این کار اگاهید» و همچنین آیات دیگر نیز به حفظ امانت امر و خیانت در امانت را نهی فرموده است.
یکی از اصول مهم و اساسی در حقوق جزا، اصل قانونی بودن جرم و مجازات است حال با عنایت به اینکه قانون، رکن لازم تحقق پدیده مجرمانه است، وفق ماده 2 قانون مجازات اسلامی که مقرر می دارد :« هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است جرم محسوب می شود» پس نتیجتاً مشخص می گردد قانون در خصوص تشخیص جرم می بایست تصمیم گیری نماید که در مورد جرم خیانت در امانت، قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب سال 1375 در ماده 674 جرم خیانت در امانت را بدین نحو تعریف نموده است: « هر گاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
با عنایت به نصّ صریح ماده قانونی فوق الذکر نسبت به موضوع خیانت در امانت نکاتی جهت درک بهتر حائز اهمیت است که به اختصار در ذیل مورد ارزیابی قرار می گیرد. در جرم خیانت در امانت موضوع امانت، هم شامل اموال منقول و غیر منقول می گردد بر خلاف جرائمی همچون سرقت که فقط شامل اموال منقول است.
2- مطابق ماده 674 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، این اموال و نوشته ها در جرم خیانت در امانت باید تحت عنوان امانت، رهن، اجاره، یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی سپرده شود و به شرط استرداد یا به مصرف معین رساندن باشد. جرم خیانت در امانت مشروط به استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن اموال سپرده شده به مرتکب است که موجب ورود ضرر به مالکین یا متصرفین باید محقق شود و علی الاصول ارتکاب جرم خیانت در امانت عملی است عمدی.
مالی که موضوع جرم خیانت در امانت است نبایستی متعلق به امین باشد و همچنین تعلق یا عدم تعلق مال به شخص امانتگذار تأثیری در وقوع جرم ندارد پس در واقع امین نمی تواند به این عنوان که مال از آن امانتگذار نیست از استرداد آن امتناع نماید.
نکته ای که در این خصوص حائز اهمیت فراوان است، اینکه در یک مورد امانتگذار در جرم خیانت در امانت نمی تواند مالی را که به امین سپرده را مطالبه کند و آن موردی است که خود امانتگذار مال را غصب کرده و به امانت گذارده باشد فلذا اگر امین آن مال را به صاحب اصلی اش برگرداند نمی توان او را در مقابل امانت گذار خائن محسوب کرد.
در جرم خیانت در امانت در مواردی که امین نسبت به مال امانی مدعی حقی باشد رویه قضایی عدم استرداد مال از طرف امین را جرم خیانت در امانت نمی داند که مستند آن رأی شماره 989 مورخ 18/03/1319 دیوانعالی کشور است که مقرر داشته: «نگهداشتن مقداری از اموال مورد امانت در مقابل مطالبه حق الزحمه همان اموال خیانت در امانت محسوب نخواهد شد بلکه دعوای حقوقی به شمار می آید»
در خصوص سپردن وجوه به بانک ها، صندوق های قرض الحسنه و یا مؤسسات مالی و اعتباری هرگاه این بانک ها و موسسات از پرداخت وجه به مشتری خودداری نمایند نمی توان گفت که مرتکب جرم خیانت در امانت شده اند طبق نظریه شماره 5810/7 مورخ 20/08/1382 در واقع تخلف مسئولین صندوق قرض الحسنه از مصوبه شورای پول و اعتبار در صورتی که به نفع اعضاء و به ضرر صاحبان سپرده نباشد و مسئولین آن سپرده ها را به نفع خود تصاحب نکرده یا تلف یا مفقود نکرده باشد عنوان خیانت در امانت ندارد و معاملات انجام شده را نمی توان ابطال کرد.
جرم خیانت در امانت از جمله جرائم مقیّد به نتیجه بوده و جنبه عمومی داشته و غیر قابل گذشت است. طبق مواد 40 و 46 قانون مجازات اسلامی که راجع به تعویق و تعلیق اجرای مجازات می باشد جرم خیانت در امانت که مجازات آن حبس تعزیری درجه 5 است، قابل تعویق و تعلیق اجرای مجازات نمی باشد.
قانون مجازات اسلامی در برخی موارد صور خاص جرم خیانت در امانت را مطرح نموده است که از جمله موارد آن می توان به سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء اشاره نمود. عناصر لازم برای تحقق هر یک از جرائم عبارتند از:
1- عنصر قانونی
2- عنصر مادی
3- عنصر روانی.
عدم وجود هریک از عناصر مورد اشاره موجبات عدم تشکیل جرم را محقق می سازد که در ذیل به اختصار مورد ارزیابی قرار می گیرد.
الف : عنصر قانونی جرم خیانت در امانت
ماده 674 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، به تعریف بزه خیانت در امانت می پردازد، به عبارتی دیگر، ماده قانونی فوق الاشاره، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت می باشد. علی هذا همچنان که قبل تر نیز مورد اشاره واقع شد، قانون، رکن لازم برای تحقق جرم خیانت در امانت است.
ب : عنصر مادی جرم خیانت در امانت
عنصر مادی این جرم متشکل از استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن اموال و یا نوشته هایی است که به عنوان امانت به شخص مرتکب سپرده شده است. علی القاعده برای تحقق این جرم، ترک فعل متصور نمی باشد بلکه برای ارتکاب بزه خیانت در امانت نیاز به ارتکاب فعل می باشد.
ج : عنصر روانی جرم خیانت در امانت (سوء نیت)
مطابق با قوانین و نیز آرای صادره از محاکم عالی، همچون رأی شماره 182 مورخ 27/01/1318 شعبه دوم دیوان عالی کشور، «در اتلاف یا مفقود کردن...مال مورد امانت، سوء نیت، شرط تحقق بزه (خیانت در امانت) است» نظر به اینکه برای تحقق جرایم، یکی از شرایط اساسی و مهم، وجود قصد مجرمانه و سوء نیت می باشد، سوء نیت به سوء نیت عام و سوء نیت خاص تقسیم می شود.
سوء نیت عام :
سوء نیت عام در جرم خیانت در امانت عبارت است از: «عمد در ارتکاب عمل فیزیکی، یعنی این که متهم باید یکی از چهار فعل استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن مال مورد امانت را عمداً و از روی قصد و اراده و نه از روی سهل انگاری و بی توجهی انجام داده باشد.»
سوء نیت خاص :
هر چند برای تحقق جرم خیانت در امانت، عمد مجرم در ارتکاب فعل فیزیکی وجود دارد، مع ذلک مرتکب می بایست این اعمال را به قصد و نیل به نتیجه انجام داده باشد یعنی این که قصد متهم از ارتکاب فعل مجرمانه ایراد ضرر به مالک یا متصرف باشد.
مطابق با رأی شماره 228 مورخ 13/01/1316 هیأت عمومی دیوان عالی کشور و رأی شماره 1231 مورخ 31/04/1320 شعبه دوم دیوان عالی کشور، که مقرر می دارد« در جرم خیانت در امانت قصد مرتکب نیز لازم است»، بنابراین برای تحقق این جرم علی رغم وجود سوء نیت عام، قصد مجرمانه برای ورود ضرر به مالکین و متصرفین به عنوان سوء نیت خاص نیز باید وجود داشته باشد.
جرم خیانت در امانت مانند سایر جرایم علیه اموال، همواره در جوامع انسانی جاری و ساری بوده و موجب ورود ضرر به قربانیان این جرم شده است، فلذا برای اطلاع از چگونگی طرق قانونی اثبات این جرم و آگاهی از چگونگی اقامه ی دعوا و نحوه ی جبران خسارات وارده ناشی از ارتکاب این جرم، همراه داشتن وکلا و مشاورین مجرّب در این زمینه نتیجه ی بهتری برای رفع اطاله دادرسی و جلوگیری از تضییع حقوق قانونی شما می گردد، علی هذا در صورتی که در خصوص جرم خیانت در امانت سوالاتی دارید می توانید با مؤسسه حقوقی بین المللی و داوری طلیعه عدالت و مهر پارسیان تماس حاصل نموده و سوالات خود را با وکلا و مشاورین حقوقی این مؤسسه در میان بگذارید.
کانال تلگرام :