«معاونت در جرم» در نظام حقوقی ایران
علی مهری - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی
معاون جرم کیست؟ به چه کسی معاون جرم می گویند؟ آیا معاون جرم همان شریک جرم است؟؟
یکی از مهمترین مقوله هایی که در حقوق جزای عمومی ایران همواره مورد بحث و اختلاف نظر حقوقدانان است، موضوع معاونت در جرم می باشد، اینکه چه کسانی و تحت چه شرایطی معاون جرم محسوب می شوند؟ و اقدامات آنان تا چه میزان در ارتکاب جرم موثر است؟ و اینکه در صورت تحقّق جرم و محکومیت محکوم علیه و تعیین مجازات از سوی محکمه صالحه، مجازات معاونت در جرم چگونه خواهد بود؟ اینها قسمت کوچکی از سوالاتی است که وکلا، کارشناسان و مشاورین مؤسسه حقوقی و داوری بین المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان، با بررسی آخرین تغییرات در قوانین موضوعه و مقررات جاریه، منجمله قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری و نیز با بررسی رویه قضایی، به صورت کاملاً تخصّصی و حرفه ای آماده ی پاسخگویی به آنها بوده و همواره شما عزیزان را در راه رسیدن به حقوق قانونی تان یاری می رسانند.
عموماً معاونین در جرم «یعنی کسانی که در ارتکاب جرایم معاونت می کنند»، به دلایل گوناگون و تحت انگیزه ها و شرایط مختلف وارد گود ارتکاب جرم می شوند . برخی از معاونین در جرم با وسوسه های مالی و وعده های مادی فریفته می شوند، برخی با انگیزه انتقام جویی، برخی با انگیزه های سیاسی و عقیذتی ، برخی در نتیجه مغبون شدن و فریفتگی و برخی نیز به دلیل اینکه دارای رشد و عقلانیت پایینی هستند مثل مجانین و اطفال، عنوان معاون جرم را پیدا می کنند . کم و بیش تحقیقاتی در موضوع مورد بحث در حقوق جزای ایران انجام بافته است؛مقاله ی حاضر جسنجویی در بحث معاونت در جرم در نظام حقوقی و قانونی جمهوری اسلامی ایران است که با شیوه های مرسوم در مقالات حقوقدانان حقوق کیفری در پی می آید. در این نوشتار، معاونت در جرم به صورت کلّی، عمومی و در همه جرایم بحث و مجازات معاونت در جرم مورد بررسی قرار می گیرد.
برای اینکه معاونت در جرم تحقّق یابد، مستلزم این امر است که سه عنصر: 1- قانونی، 2- مادی و 3- روانی (سوء نیت عام و سوء نیت خاص) ،وجود خارجی داشته باشد تا بتوان معاون جرم را تعقیب کیفری نموده و به اتهام معاون جرم که همانا معاونت در جرم می باشد رسیدگی نموده و نهایتاً وی را قابل محاکمه و مجازات دانست.
در قانون مجازات اسلامی که در اول اردیبهشت سال 1392 هجری شمسی توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است، رکن قانونی معاونت در جرم در ماده 126 قانون فوق الاشاره تجلی نموده است. مطابق با ماده 126 قانون پیش گفته، اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند:
الف- هرکس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.
ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل
کند.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدّم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف تر محکوم می شود.
عنصر مادی معاونت در جرم
قسمت اصلی و حائز اهمیت معاونت در جرم در عنصر مادی معاونت در جرم خلاصه می شود. در واقع عنصر مادی معاونت در جرم رفتار فیزیکی و قابل لمس است که معاون جرم در عالم خارج انجام می دهد. رکن مادی معاونت در جرم به استناد ماده 126 قانون مجازات اسلامی جدید مصوّب 1392 به این صورت است که مباشر جرم، معاون را ترغیب نماید، به این معنی که معاون در جرم در راه رسیدن به امیال و آرزوهای خود، به مباشر اصلی جرم یاری رساند. بنابراین برای تحقق معاونت در جرم از طریق ترغیب، مقتضی است ترغیب کننده آن چنان میل و رغبتی در دیگری به وجود آورده باشد که مباشر را مصممّ به ارتکاب جرم کند.
معاونت در جرم در عنصر مادی به وسیله تهدید نیز امکان پذیر است، البته ذکر این نکته مهم است که در معاونت در جرم تهدید می بایست غیر قانونی و نامشروع باشد و سبب از بین رفتن اراده شود. تهدید کاملاً موضوعی نسبی بوده و بستگی به اوضاع و احوال تهدید کننده و شخصی که مورد تهدید واقع شده از قبیل خصوصیت روحی و جسمی و سن و شخصیت و اخلاق و جنس آنها دارد و باید به نحوی باشد که در عرف تهدید محقق شود.
از دیگر مواردی که قانون مجازات اسلامی برای عنصر معاونت در جرم لحاظ نموده است، رفتار تطمیع کننده مباشر است. به این معنی که معاون جرم، مباشر را با انگیزه های مالی و . . . به طمع انداخته و موجبات ارتکاب جرم را فراهم نماید. تطمیع در واقع نوعی از ترغیب می باشد لیکن مهمترین تفاوتی که وجود دارد این است که در تطمیع، انگیزه ای که موجب مصمّم کردن مباشر جرم به ارتکاب جرم می شود تنها می تواند جنبه مالی داشته باشد. به عنوان مثال اینکه پیش از تحقّق جرم، وجهی به او داده و یا قول مبلغی را به او بدهد. در حالی که در ترغیب، وسیله ای که از طریق آن انگیزه ارتکاب جرم تشدید می شود، می تواند جنبه مادی و یا حتی غیرمادی داشته باشد
از دیگر مصادیق عنصر مادی معاونت در جرم، تحریک معاون جرم است. در خصوص تحریک مرتکب اصلی جرم باید این نکته را مد نظر قرار داد که هر تحریکی موجب تحقّق معاونت در جرم نخواهد شد بلکه تحریکی در معاونت در جرم ضروری است که:
اولا ًمعاون در جرم به وسیله تحریک، اندیشه و اراده ارتکاب جرم را در شخص مباشر به وجود آورد والا همانطور که در فوق بیان گردید چنانچه مجرم از قبل انگیزه کافی داشته باشد تحریک معنایی نخواهد داشت.
ثانیاً معاون در جرم می بایست با اندیشه و قصد مجرمانه، مباشر جرم را تحریک به وقوع جرم مشخصی نماید، چرا که تحریک به ارتکاب جرم چه در فرضی که به عنوان یکی از طرق معاونت در جرم محسوب می شود و چه زمانی که جرم مستقل را تشکیل می دهد، می بایست توأم با قصد مجرمانه باشد.
ثالثاً تحریک می بایست مؤثر در ارتکاب جرم باشد به نحوی که رابطه سببیت میان فعل مباشر جرم و تحریک معاون جرم وجود داشته باشد
و در نهایت اینکه با توجه به آراء متعددی که از محاکم تالی و عالی در این خصوص اصدار یافته است، تحریک در معاونت در جرم می بایست بلا واسطه باشد یعنی معاون در جرم به طور صریح خواستار وقوع جرم از جانب مباشر جرم باشد .
یکی دیگر از مصادیق رکن مادی معاونت در جرم این است که معاون جرم وسایل ارتکاب جرم را برای مرتکب اصلی (مباشر جرم) فراهم نماید. به عنوان مثال برای مباشری که قصد سرقت از منزل را دارد کلید تهیه کند و یا برای شخصی که قصد قتل نفس را دارد، آلت قتاله مانند تفنگ یا چاقو فراهم نماید.
سوء استفاده از قدرت از مصادیق دیگر عنصر مادی معاونت در جرم است که در نظام حقوق جزای ایران، قبل از تصویب قانون مجازات اسلامی مصوّب سال 1392 هیچگاه بیان نشده بود و این از ابداعات قانونگذار در قانون جدید محازات اسلامی است. به این تفسیر که چنانچه کسی که سمت یا قدرتی دارد و از این سمت یا قدرت خود در ارتکاب جرم سوء استفاده نماید به عنوان معاون جرم در نظام حقوق کیفری ایران قابل تعقیب، محاکمه و مجازات خواهد بود.
از دیگر مواردی که به عنوان عنصر مادی معاونت در جرم در نظام حقوقی ایران می توان به آن اشاره نمود این است که معاون جرم، ارتکاب آن جرم را برای مباشر جرم تسهیل و آسان نماید و این تسهیل می بایست با اطلاع و علم باشد و عمل معاون جرم ارتباط بلاواسطه با ارتکاب جرم توسط مباشر اصلی داشته باشد تا بتوان معاون جرم را قابل تعقیب کیفری و مجازات دانست.
عنصر روانی معاونت در جرم
عنصر روانی معاونت در جرم بر مبنای عالم و عامد بودن معاون جرم استوار است، با این توضیح که می بایست معاون جرم علم و عمد در ارتکاب همان جرم را داشته باشد که مباشر جرم قصد ارتکاب آن را دارد . این نکته می بایست در عنصر روانی لحاظ شود که معاون جرم صرفاً در مورد جرمی مسئول است و مجازات خواهد شد که قصد تحقّق آن را توسط مباشر جرم داشته است. بنابراین اگر معاون جرم بخواهد در جرم سرقت ساده، مرتکب را مساعدت نماید، منتها مباشر جرم مرتکب سرقت مشدّده شود، معاون جرم تنها به مجازات معاونت در جرم سرقت ساده محکوم خواهد گردید.
مجازات معاونت در جرم
مجازات معاونت در جرم در ماده 127 قانون جدید مجازات اسلامی مصوّب 1392 به شرح ذیل آمده است :
الف : در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است حبس تعزیری درجه دو یا سه .
ب : در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه پنج یا شش .
پ : در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است، سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش .
ت : در جرائم موجب تعزیر، یک تا دو درجه پایین تر از مجازات جرم ارتکابی .
تبصره1 - در مورد بند «ت» این ماده، مجازات معاونت در جرم از نوع مجازات قانونی جرم ارتکابی است مگر در مورد مصادره اموال، انفصال دائم و انتشار حکم محکومیت که مجازات معاون به ترتیب جزای نقدی درجه چهار، شش و هفت تعیین می گردد.
مطابق با تبصره 2 همان ماده قانونی: در صورتی که به هر علّتی قصاص نفس یا عضو اجرا نشود، مجازات معاون جرم بر اساس میزان تعزیر فاعل اصلی جرم، مطابق بند «ت» این ماده اعمال می شود .
آنچه که در این مقاله به استحضار شما عزیزان رسید، مختصری از شرایط تحقّق معاونت در جرم در نظام حقوقی و قضایی جمهوری اسلامی ایران است که مطابق با آخرین و جدیدترین تغییرات و اصلاحات در قانون مجازات اسلامی می باشد. علی هذا چنانچه شما یاوران همیشگی مؤسسه حقوقی و داوری بین المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان خدای ناکرده از وقوع جرمی متضرّر گردیده و متحمّل ضرر و زیانی شده اید و یا در خصوص موضوعات حقوق کیفری همچون معاونت در جرم سوال یا ابهامی دارید می توانید با مؤسسه حقوقی و داوری بین المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان تماس حاصل نموده و سوالات خود را مطرح نمایید.
مؤسسه حقوقی و داوری بین المللی طلیعه عدالت و مهر پارسیان با در اختیار داشتن کادری از بهترین و زبده ترین وکلا، حقوقدانان و قضات سابق دادگستری، تحت مدیریت آقای دکتر محمدرضا مهری و با بهره گیری از تحقیقات و پژوهش های مؤسسه MIE اتریش، آماده ی ارائه خدمات حقوقی اعم از مشاوره تخصّصی و قبول وکالت در کلیه زمینه های حقوق، به شما هموطنان عزیز می باشد.
کانال تلگرام موسسه حقوقی طلیعه عدالت و مهر پارسیان :